Έφυγε ο κορυφαίος αριστοφανικός ηθοποιός της Ελλάδας.
Δύο συνεντεύξεις του Θύμιου Καρακατσάνη στο Ριζοσπάστη
|
Κυριακή 2 Νοέμβρη 2003
|
 |
Οι πόλεμοι γίνονται για το συμφέρον των ολίγων
Συζήτηση με τον Θύμιο Καρακατσάνη με αφορμή την παράσταση του «Καλού στρατιώτη Σβέικ», στο θέατρο «Μπροντγουαίη»
 |
Ο «Καλός στρατιώτης Σβέικ», ο ήρωας του Γιάροσλαβ Χάσεκ, αν και θεωρείται πνευματικά «ανεπαρκής», καλείται να υπηρετήσει τον αυστριακό στρατό μόλις ξεσπάει ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο Σβέικ είναι έντιμος, αφελής, ανίκανος, αλλά ίσως πιο πονηρός απ’ ό,τι δείχνει. Συλλαμβάνεται, γιατί κάνει κάποια αδιάκριτα σχόλια για τη δολοφονία του αρχιδούκα Φερδινάνδου, ανακρίνεται από τις πολιτικές και στρατιωτικές αρχές, υποχρεώνεται να καταταγεί, τοποθετείται ως βοηθητικός υπό τις διαταγές διαφόρων αξιωματικών και τελικά καταλήγει στον υπολοχαγό Λούκας.
Το τετράτομο έργο του Χάσεκ «Ο καλός στρατιώτης Σβέικ» έχει χαρακτηριστεί μία από τις καυστικότερες σάτιρες στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Η διάσημη αυτή αντιπολεμική σάτιρα, όπως τη διασκεύασε για το θέατρο ο Σωτήρης Πατατζής, ανανεωμένη μετά την καλοκαιρινή επιτυχημένη περιοδεία, παρουσιάζεται στο θέατρο «Μπροντγουαίη», από τον Θύμιο Καρακατσάνη, που υπογράφει και τη σκηνοθεσία, και τον οργανισμό ελληνικού θεάτρου «Αριστοφάνης», που αντιμετωπίζει -όπως μας λέει ο δημοφιλής ηθοποιός – «την πρόκληση του θεάτρου του 21ου αιώνα ως ανάγκη και αίτημα ανανέωσης για τη θεατρική πράξη και εμπνέεται από τις ιδέες και τις αξίες του μεγαλύτερου σατιρικού ποιητή όλων των εποχών, του Αριστοφάνη. Στόχος του οργανισμού είναι ένα θέατρο κοινωνικό, πολιτικό, λαϊκό, ψυχαγωγικό, παιδευτικό, σατιρικό και λυρικό».
|
Η μουσική είναι του Γιώργου Τσαγκάρη, τα σκηνικά και κοστούμια της Κατερίνας Καρακατσάνη και οι φωτισμοί του Σπύρου Τζώρα. Παίζουν: Θύμιος Καρακατσάνης, Κώστας Ευριπιώτης, Ζαχαρίας Ρόχας, Ιλιάς Λαμπρίδου, Νίκος Βανδώρος, Αλεξάνδρα Καρακατσάνη, Τάσος Πολιτόπουλος, Χρήστος Φωτίδης, Νίκος Καραγεώργης, Δημήτρης Λιώλιος.
«Ο Σβέικ» – μας λέει ο Θύμιος Καρακατσάνης – «είναι ανιδιοτελής πατριώτης, ένας λαϊκός άνθρωπος, που με την άδολη «πανουργία» του αντιστέκεται στον παραλογισμό και στην αγριότητα του πολέμου. Είναι – κατά μια έννοια ποιητική – ο ίδιος ο λαός που έχει την αθωότητα ενός παιδιού και μέσα από την αθωότητα αυτή κάνει το πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό και θρησκευτικό κατεστημένο να φαντάζει ηλιθιότερο των ηλιθίων».
Το θέατρο, πολιτική πράξη
— Ηταν η μεγάλη καλοκαιρινή επιτυχημένη περιοδεία που σας «υποχρέωσε» με μια έννοια να επαναλάβετε την παράσταση το χειμώνα;
— Σίγουρα η ανταπόκριση του κόσμου είναι κίνητρο. Αλλά η αλήθεια είναι ότι το είχαμε προγραμματίσει για το χειμώνα, αλλά μετά την αρνητική απάντηση του Φεστιβάλ Επιδαύρου, που αρνήθηκε την πρότασή μας, αποφασίσαμε να ανεβάσουμε το καλοκαίρι, σε όλη την Ελλάδα, τον «Καλό στρατιώτη Σβέικ». Η πρότασή μας για την «Ειρήνη» του Αριστοφάνη απερρίφθη γιατί οι άνθρωποι «έχουν άποψη», έχουν το μαχαίρι και το πεπόνι. Καθορίζουν την πολιτιστική ζωή του τόπου, άνθρωποι με εμπάθεια ή και με κακό γούστο. Το πρόβλημα είναι ότι ένας άνθρωπος σαν κι εμένα, στην ηλικία που βρίσκομαι, όταν απορρίπτομαι, απορρίπτεται η πρόταση ενός ανθρώπου που βοήθησε στην αναβίωση της Αττικής κωμωδίας. Είμαι από τους ελάχιστους ανθρώπους που βοήθησαν σ’ αυτό. Και τώρα που μπορούμε να προσφέρουμε και την πείρα μας και τη λαϊκή μας θέση για τον Αριστοφάνη απορριπτόμεθα. Δε θέλω να πω περισσότερα, αλλά επειδή πρωταγωνιστής του Αριστοφάνη πρέπει να είναι ένας μαραθωνοδρόμος, όσο με «κόβουν» όλα αυτά τα χρόνια, τόσο λιγοστεύουν την προσφορά μου και δεν ξέρω αν έχει δικαίωμα κανείς να το κάνει αυτό. Δεν είναι προσωπικό το θέμα. Είναι καθαρά πολιτιστικό, κι αν θέλετε, καθαρά πολιτικό.
|
— Οσο και να προσπαθούν πάντως να σας φιμώσουν υπάρχουν τρόποι και τους αξιοποιείτε ώστε να «φωνάζετε» και πολιτικά και καλλιτεχνικά.
— Κατ’ αρχάς το «πολιτικά και καλλιτεχνικά» το θεωρώ το ίδιο πράγμα. Γιατί πιστεύω ότι το θέατρο είναι καθαρά πολιτική πράξη κι όποιος πιστεύει ότι το θέατρο είναι «φρου φρου κι αρώματα» είναι ή γελοίος ή τζάμπα επαναστάτης. Το θέατρο είναι καθαρά υπόθεση λαού και πολιτικής πράξης, όπως είναι και ο πολιτισμός. Το θέατρο είναι σχολειό λαού και αιχμή του δόρατος ο καλλιτέχνης.
Αντιστεκόμαστε…
— Αντιλήφθηκαν, ως φαίνεται, οι «κρατούντες» τη δύναμη του πολιτισμού και προσπαθούν να την εκμεταλλευτούν προς ίδιον όφελος.
— Αυτά τα «σελοφάν», τα γαλλικά, τα «σελοφάν» γενικά της Ευρώπης είναι αηδιαστικά. Κι εμείς σ’ αυτό αντιστεκόμαστε. Η μέχρι τώρα αντίληψη ότι ένας Ελληνας γίνεται ανώδυνος αν του χτυπήσεις τον πολιτισμό και τη γλώσσα – ρήση του Κίσινγκερ – νομίζω ότι σήμερα επαληθεύεται. Δεν είμαι ο μοναδικός που αντιστέκομαι στον πολιτισμό που θέλουν. Είμαστε κάποιοι στην Ελλάδα, πολλοί Ελληνες καλλιτέχνες που μπορούν να ανατρέψουν αυτό το καθεστώς της «καφρολογίας». Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε ανεβάζοντας έργα σαν αυτό. Ο αείμνηστος Σωτήρης Πατατζής, ο συγγραφέας της «Μεθυσμένης πολιτείας», πήρε το έργο του Χάσεκ και με πρωταγωνιστή τον Σβέικ έφτιαξε ένα πολύ λαϊκό έργο και έχει καταφέρει τον κόσμο να γελάει με πολύ σοβαρά πράγματα. Και το πρόβλημά μου στο στήσιμο της παράστασης είναι ο χρόνος. Μια κωμωδία όταν φτιάχνεται στην πρόβα, χρονομετρώντας τη, λες «θα έχω 8-10 λεπτά γέλιο». Αυτή ξεπερνάει τα τριάντα λεπτά γέλιου. Αυτό δείχνει πόσο ανταποκρίνεται ο κόσμος σ’ αυτά που λέει ο Σβέικ. Υπάρχουν πράγματα που σήμερα είναι τόσο φανερά όπως αυτό που λέει ότι «η ιστορία γράφεται προτού γίνει». Τότε που το έλεγε το υπονοούσε. Σήμερα είναι ολοφάνερο. Το βλέπουμε άλλωστε. Οι πόλεμοι προδιαγράφονται πριν γίνουν και προετοιμάζονται και τηλεοπτικά. Αλλη μια μεγάλη αλήθεια που λέει ο Σβέικ είναι ότι «είμαστε όλοι αιχμάλωτοι πολέμου». Κι αν σκεφτείτε ότι σ’ όλο τον πλανήτη σκοτώνονται κάθε μέρα πάνω από χίλια άτομα στους πολέμους! Και δε μιλάω για τον «πόλεμο της ασφάλτου» που γίνεται πάλι για τα συμφέροντα καθώς φτιάχνονται αυτοκίνητα που δεν αντέχουν σ’ αυτούς τους δρόμους… θα έπρεπε να είσαι ντυμένος όπως οι οδηγοί των ράλι… Μιλάω για τους θανάτους που προκαλούνται σε όλες τις ηπείρους με πόλεμο. Αλλού τον εμφανίζουν ως εμφύλιο πόλεμο, αλλού ως ανθρωπιστική παρέμβαση, κι αλλού ως πόλεμο ενάντια στην τρομοκρατία! Δεν ξέρω αν η τρομοκρατία έχει προκαλέσει τόσα θύματα, όσα οι πόλεμοι. Πάντως, όπως και να τους αποκαλούν, οι πόλεμοι αυτοί γίνονται για τα συμφέροντα των ολίγων και των πολεμοκάπηλων. Οπως λέει στην «Ειρήνη» και ο Αριστοφάνης, μόλις γίνεται ειρήνη τρελαίνονται. Αυτοί που φτιάχνουν τα σπαθιά, τα ακόντια, τις ασπίδες και πάνε να παρέμβουν και λένε «τι θα γίνουμε, χανόμαστε». Αυτά έλεγε ο Αριστοφάνης πριν 2.500 χρόνια, τα ίδια ισχύουν και σήμερα. Αυτοί οι άνθρωποι μόλις σταματήσει ο ένας πόλεμος ετοιμάζουν τον άλλο. Αυτή τη στιγμή είναι μια ματωμένη Γη. Ενας μικρός πλανήτης είναι ματωμένος! Κι όλα αυτά γίνονται ενάντια στα συμφέροντα των λαών, ενάντια στη ζωή τους. Αυτό λέμε με το έργο μέσα από πολύ γέλιο. Γιατί ο καλός αγωγός του γέλιου κάνει τον θεατή να φεύγει ενήμερος, συνειδητοποιημένος, ενεργός πολίτης και τέτοιους πολίτες θέλουμε, σ’ όλο τον κόσμο.
Τα συμφέροντα φτιάχνουν «αιχμαλώτους»
|
— Σήμερα, όμως, μόνον οι πόλεμοι φτιάχνουν αιχμαλώτους;
— Οχι βέβαια. Τα συμφέροντα φτιάχνουν αιχμαλώτους, είτε δήθεν ελεύθερους, είτε σκοτωμένους. Πάντως, όλα γίνονται για τα συμφέροντα των ολίγων. Βλέπετε, για παράδειγμα, ότι υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις ενέργειας και δεν ασχολούνται… Ενώ ο πλανήτης φωνάζει. Πνιγόμαστε, θα χαθούμε. Για τις γενιές που έρχονται λυπάμαι πολύ. Γιατί το «παγκόσμιο πολιτιστικό καφρολογικό γίγνεσθαι» φτιάχνει πολίτες που «πέρα βρέχει». Κι εδώ πρέπει να παρεμβαίνουν οι προοδευτικοί άνθρωποι. Και προοδευτικός είναι αυτός που φροντίζει το παρόν. Γιατί το παρόν φτιάχνει το μέλλον. Ως καλλιτέχνες προοδευτικοί, λοιπόν, προσπαθούμε να πείσουμε τον κόσμο ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι όπως του τα παρουσιάζουν, είναι αλλιώς και μπορούμε να τα αλλάξουμε.
— Και πώς αλλάζουν; θα ρωτούσε κάποιος.
— Με ενεργοποιημένο τον πολίτη και ενωμένο. Οι άνθρωποι μπερδεύονται. Η ουσία του πολιτικού γίγνεσθαι είναι η πολιτιστική μας παρουσία. Θυμόσαστε τον λαϊκό μας πολιτισμό που τον πήραν και τον εξευτελίσανε. Θυμάστε: Βάφτισαν πολιτιστικά κέντρα τα δήθεν λαϊκά κέντρα, αυτά που στην ουσία αλλιώς ονομάζονται. Τέτοιες διαστρεβλώσεις φτιάχνουν ένα λαό που δεν ξέρει τι του γίνεται. Σ’ αυτό αντιστεκόμαστε και στη ρήση των πολεμόχαρων που στην ουσία είναι αυτοί που θέλουν να εκμεταλλευτούν τις στιγμές για συμφέροντα ολίγων. Και απορώ πώς τόσοι πολλοί άνθρωποι βοηθάνε σ’ αυτό. Ενώ στην ουσία έχουν πολύ λίγοι συμφέρον, γι’ αυτούς τους λίγους δουλεύουν πολλοί και δεν το αντιλαμβάνονται.
— Δεν είναι μια αντίφαση αυτή;
— Ασφαλώς. Και αυτή η αντίφαση είναι που φτιάχνει την έννοια του δούλου. Να «σκίζεσαι» για τα συμφέροντα των ολίγων είναι πραγματική δουλεία. Αυτά όλα προσπαθούμε να τα δείξουμε μέσα από την παράστασή μας και ο κόσμος γελάει με τα χάλια μας. Και δε βγάζουμε κανέναν απ’ έξω, γιατί την ευθύνη την έχουμε όλοι. Οπως βλέπετε, ο φασισμός αναβιώνει, είτε ως έκφραση, είτε ως πράξη, το χειρότερο. Και το χειρότερο, γίνεται πολιτική πράξη. Σκεφτείτε ότι δημιουργείται τόσο μεγάλο θέμα για το αν ένας αριστούχος μαθητής από την Αλβανία θα σηκώσει την ελληνική σημαία, που ξεχνάει κανείς τι γιορτάζουμε εκείνη τη μέρα. Γιορτάζουμε την αντίδραση και την αντίσταση ενός έθνους απέναντι στο φασισμό. Και σήμερα ζητούμε φασιστικά να γίνονται διακρίσεις. Σ’ αυτή τη γιορτή έχει θέση οποιοσδήποτε θέλει να συμπράξει. Αλλωστε, ο ελληνισμός δεν ήταν μόνος από εθνογραφική άποψη. Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι ως λαός έχουμε νιώσει την προσφυγιά. Υπήρξαν κύματα μεταναστών κι έχουμε νιώσει ως λαός την ξενοφοβία των δήθεν προοδευτικών Ευρωπαίων. Αυτοί κάνανε πολυπολιτισμικές κοινωνίες με γνώμονα πάντα το κέρδος και δυστυχώς πάει να γίνει και στη χώρα μας αυτό. Εγώ θα ήθελα μια κοινωνία πολυπολιτισμική με γνώμονα το συμφέρον του ανθρώπου.
Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ
Κυριακή 25 Ιούνη 2000
«Να χτυπήσουμε τη ρίζα του κακού»
Συζήτηση με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Θύμιο Καρακατσάνη
|
Μπορεί ο Θύμιος Καρακατσάνης και ο νεοσύστατος οργανισμός ελληνικού θεάτρου «Αριστοφάνης» να απορρίφθηκαν από τα Επιδαύρεια, όμως η φωνή του Αριστοφάνη θα ακουστεί, για πρώτη φορά εκτός φεστιβαλικών πλαισίων, για όλο το καλοκαίρι σε αθηναϊκό θέατρο, δημιουργώντας μια εναλλακτική πρόταση θεάματος. Στο θέατρο «Αθήναιον» παρουσιάζεται η κωμωδία του Αριστοφάνη «Νεφέλες» σε μετάφραση Κ. Χ. Μύρη με τον Θύμιο Καρακατσάνη στο διπλό ρόλο του σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή.
Τα σκηνικά – κοστούμια είναι του Γιάννη Μετζικώφ, η μουσική του Γιώργου Τσαγκάρη, οι χορογραφίες του Ισίδωρου Σιδέρη, οι φωτισμοί του Λευτέρη Παυλόπουλου, η μουσική διδασκαλία της Νένης Ζάππα. Εκτός από τον Θύμιο Καρακατσάνη παίζουν επίσης: Βασίλης Κολοβός (Σωκράτης), Γιώργος Μούτσιος (Δίκαιος Λόγος), Τάκης Παπαματθαίου (Αδικος Λόγος), Αλεξάνδρα Καρακατσάνη (Φειδιππίδης), Λευτέρης Λουκαδής, Ελενα Γεροδήμου, Δημήτρης Καραμπέτσης, Βασίλης Ρίσβας, Χάρης Αρώνης, Θωμάς Βελισσάρης κ. ά.
Ο οργανισμός ελληνικού θεάτρου «Αριστοφάνης», με διευθυντή τον Κώστα Πολιτόπουλο, αντιμετωπίζει την πρόκληση του θεάτρου του 21ου αιώνα ως ανάγκη και αίτημα ανανέωσης για τη θεατρική πράξη και εμπνέεται από τις ιδέες και τις αξίες του μεγαλύτερου σατιρικού ποιητή όλων των εποχών, του Αριστοφάνη. Στόχος του οργανισμού είναι ένα θέατρο κοινωνικό, πολιτικό, λαϊκό, ψυχαγωγικό, παιδευτικό, σατιρικό και λυρικό. Και κυρίως θέατρο με ελληνική ιθαγένεια.
«Γιάννης κερνά, Γιάννης πίνει»
«Το θέμα των Επιδαυρείων» – λέει ο Θύμιος Καρακατσάνης χωρίς να κρύβει την πίκρα, αλλά και την αγανάκτησή του για την εξαίρεσή του – «είναι θέμα της πολιτιστικής πολιτικής μιας χώρας σαν τη δική μας. Αυτή η πολιτική έχει αντιφάσεις. Από τη μια λένε ότι είμαστε η βαριά βιομηχανία της χώρας εμείς οι πολιτιστικοί παράγοντες, από την άλλη δε βλέπουμε όχι μόνο βιομηχανία, ούτε βιοτεχνία, ούτε περίπτερο. Υπάρχουν άνθρωποι που μπαίνουν στις επιτροπές που αποφασίζουν για τέτοια ζητήματα, δηλαδή είναι οι ενδιάμεσοι «νεφελωτές», αποποιείται η πολιτική εξουσία, το μερίδιο ευθύνης αποκτά δηλαδή ένα ισχυρό άλλοθι, λέγοντας ότι η επιτροπή έτσι αποφάσισε. Αν όμως δούμε με προσοχή τις καλλιτεχνικές επιτροπές, θα διαπιστώσουμε ότι έχουν μια εξάρτηση από το σύστημα, είναι αυτοί που ή μοιράζουν ή μοιράζονται. Γιάννης κερνά, Γιάννης πίνει, δηλαδή».
|
– Διαπλοκή και στον πολιτισμό;
– Δε βλέπουμε ακριβώς τα διαπλεκόμενα, την πλέξη βλέπουμε. Γιατί δεν ξέρουμε ποιοι διαπλέκονται, αν και – κακά τα ψέματα – είναι οι γνωστοί μας άγνωστοι. Το πρόβλημα, όμως, δεν είναι εκεί ακριβώς, το πρόβλημα είναι πότε επιτέλους θα αποκτήσουμε εμείς που αφιερωθήκαμε σ’ αυτό τον υπέροχο λόγο των μεγάλων ποιητών μας, των ανεπανάληπτων σε παγκόσμιο επίπεδο, τη θέση που μας πρέπει. Είμαστε όλοι εμείς που μεταφέρουμε την κληρονομιά στον κληρονόμο της. Ο αρχαίος λόγος είναι παγκόσμια κληρονομιά και ελληνική και, πέρα από ηλίθιους σοβινισμούς, πρέπει να πω ότι είναι στο DNA μας ο Αριστοφάνης, γιατί όπως έλεγε και ο Λιγνάδης δεν απέχουμε πολύ από τον Αριστοφάνη, καμιά 25αριά παππούδες. Οταν μιλάμε για παράδοση ενός τόπου, δεν πρέπει να εννοούμε τα συμφέροντα της παγκοσμιοποίησης που επιβάλλονται σ’ αυτόν, αλλά να αναφερόμαστε στη δύναμη της ρίζας του τόπου κι ο τραγικός λόγος είναι δύναμη στη ρίζα του λαού μας. Αυτός ο τόπος, είτε το θέλουν είτε όχι, γεννάει τον πολίτη που θα αντισταθεί σε οποιεσδήποτε επιβουλές του παγκόσμιου κεφαλαίου. Αν δεν το δούμε έτσι, είμαστε καταδικασμένοι να μιλάμε για αισθητικές χάρες. Αλλά η αισθητική δεν είναι τίποτε άλλο από την αλήθεια, την απόλυτη αλήθεια. Αν η αισθητική μπαίνει στο επίπεδο του ντιζάιν, δεν προσφέρει τίποτε άλλο από αυτό που κάνουν όλες αυτές οι δήθεν πνευματικές λειτουργίες. Αποκλειόμεθα, λοιπόν, εμείς που πάμε ακριβώς στο κόκαλο, στη ρίζα του λαού, που αντλούμε νοήματα και ηθικές αξίες μέσα από αυτά τα κείμενα; Οταν οι προσλαμβάνουσες μιας γενιάς είναι η αναξιοκρατία, υπάρχει πρόβλημα. Οπως λέει ο Αδικος Λόγος, στις «Νεφέλες», «φάε… πιες… ό,τι φας, δηλαδή, ό,τι πιεις και…» με άλλα λόγια, το συμφέρον και το κέρδος είναι αυτό που δυναμώνει τον άνθρωπο. Οχι, υπάρχει και ένα συμφέρον που δυναμώνει το λαό απέναντι σε οποιαδήποτε επιβουλή της ελευθερίας του, της σκέψης του και του μεροκάματού του.
Eurokinissi
καράβι κόκκινο 